Η ΣΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΚΑΡΝΕΑΔΟΥ

   Ο Καρνεάδης, μέγας φιλόσοφος και ρήτορας, ο οποίος γεννήθηκε στην ελληνική πόλη της Κυρήνης, στην σημερινή Λιβύη, περί το 219 π.Χ. και, επί 24 έτη, διετέλεσε επικεφαλής της Σχολής της Ακαδημίας στην Αθήνα (160-137/6 π.Χ), φέρεται ο εμπνευστής της υποθετικής περίπτωσης ενός ναυαγού, ο οποίος, προκειμένου να σωθεί ο ίδιος, απωθεί έναν άλλο ναυαγό από την σανίδα σωτηρίας που χωράει μόνο έναν. Αυτό το τραγικό παράδειγμα του ανθρώπου που αναγκάζεται να προκαλέσει τον θάνατο κάποιου άλλου, διότι μόνο έτσι θα μπορούσε να σώσει την δική του ζωή, το οποίο έμεινε στην ιστορία ως "η σανίδα του Καρνεάδου", αναφέρεται κατά κόρον στα συγγράμματα του ποινικού δικαίου, όταν γίνεται λόγος για την λεγόμενη "σύγκρουση καθηκόντων", ήτοι την περίπτωση που κάποιος βρίσκεται στο ανυπέρβλητο δίλημμα να παραβιάσει ένα νομικό καθήκον του, προκειμένου να εκπληρώσει κάποιο άλλο.  

   Στο άρθρο 33 του Ποινικού Κώδικα, όπως αναμορφώθηκε με τον ν.4619/2019, αναγνωρίζεται πλέον και ρητά ότι μία πράξη δεν καταλογίζεται ως  έγκλημα σε εκείνον που την διέπραξε "αν κατά την τέλεσή της αδυνατούσε να συμμορφωθεί προς το δίκαιο λόγω ανυπέρβλητου για τον ίδιο διλήμματος εξαιτίας σύγκρουσης καθηκόντων και η προσβολή που προκλήθηκε από την πράξη είναι κατά το είδος και τη σπουδαιότητα ανάλογη με την προσβολή που απειλήθηκε." 

   Η διάταξη περί σύγκρουσης καθηκόντων κινείται στην κόψη του ξυραφιού. Αποτελεί ίσως την πιο συγκλονιστική ομολογία της έννομης τάξης ότι στην ζωή υπάρχουν -δυστυχώς- περιπτώσεις που οφείλεις να θυσιάσεις ένα αγαθό για να σώσεις κάποιο άλλο, κυριολεκτικά στην τύχη, χωρίς να πέφτει το βάρος κάπου (καθώς είναι ίσης σπουδαιότητας) και, τότε, είναι αδιανόητο να αναζητηθούν και ευθύνες για την όποια επιλογή.  Από μία άλλη σκοπιά, η σύγκρουση καθηκόντων ίσως είναι η αναγνώριση ότι εκείνος που πράττει είναι στην κυριολεξία μόνος στην επιλογή, καθώς ο νόμος δεν έχει στην συγκεκριμένη περίπτωση κανένα κριτήριο στάθμισης να συνεισφέρει. Χαρακτηριστικό τραγικό παράδειγμα σύγκρουσης καθηκόντων δύνανται να αποτελούν οι ιατροί, όταν δεν μπορούν να διασώσουν όλους τους ασθενείς τους  και είναι αναγκασμένοι να επιλέξουν ποιον θα φροντίσουν και ποιον θα αφήσουν να πεθάνει παραβιάζοντας την νομική υποχρέωση θεραπείας του .   

  Βλέποντας τις εικόνες από τα νοσοκομεία της χώρας και τις ειδήσεις των διασωληνωμένων και των νεκρών, αναρωτήθηκα εάν και πόσες φορές σε αυτόν τον αγώνα κατά της πανδημίας, οι ιατροί που επιλέγουν ποιοι από τους ασθενείς πρέπει να εισαχθούν στις ανεπαρκείς κλίνες ΜΕΘ έχουν αισθανθεί το φοβερό βάρος μίας τέτοιας σύγκρουσης καθηκόντων. Είναι όμως προφανές ότι το κράτος που αφήνει στους ιατρούς αυτό το τραγικό προνόμιο της επιλογής, δεν αρκεί να τους εξασφαλίζει το ποινικώς ακαταλόγιστο.  Χρειάζεται επιπλέον, σύμφωνα και με το άρ. 21 παρ.3 του Συντάγματος που ορίζει ότι το κράτος πρέπει να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, όταν είναι εις θέση να διαβλέψει την επερχόμενη καταιγίδα, να θωρακίζει το σύστημα υγείας ώστε, ούτε οι ιατροί, ούτε οι ασθενείς να αισθάνονται ως ναυαγοί εν τρικυμία πάνω στην σανίδα του Καρνεάδου.