Η ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΡΥΤΩΝ ΤΗΣ

  Φιλική εταιρεία ονομάστηκε η μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1814 στην Οδησσό με σκοπό να ενεργήσει "ευκαιρίας δοθείσης την απελευθέρωσιν της πατρίδας" (Εμμ. Ξάνθος, Απομνημονεύματα).

   Ιδρυτές της φιλικής εταιρείας ήταν τρεις άνθρωποι "έντιμοι αλλά ακατανόμαστοι"  σύμφωνα με τον Κ. Παπαρηγόπουλο (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, βιβλίον 15): Οι έμποροι  Νικόλαος Σκουφάς , ο οποίος είχε γεννηθεί το 1779 στο Κομπότι της Άρτας,  Αθανάσιος Τσακάλωφ, γεννημένος στα Ιωάννινα περί το 1788 και Εμμανουήλ Ξάνθος, γεννηθείς στην Πάτμο το 1772. Ωστόσο, αυτοί οι αφανείς και μάλλον αποτυχημένοι στις επιχειρήσεις τους έμποροι αποδείχθηκαν ικανότατοι στην σύλληψη και εκτέλεση του παράτολμου σχεδίου της επανάστασης του έθνους.

   Αρχικώς , αντιμετωπίστηκαν με επιφυλακτικότητα. Είναι χαρακτηριστικό δε ότι, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Φιλήμων για τον Σκουφά , "ήταν άνθρωπος απλός με πολλήν ευσαισθησίαν και πατριωτισμόν" αλλά  "προκαλούσε την καταφρόνησιν και τον βάρβαρον  χλευασμόν  τινών" και "εθεωρείτο αγύρτης" (πρβλ. εκπαιδευτική εγκυκλοπαίδεια , παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό, εκδ. Εκδοτική Αθηνών 1999, τ.9 σελ. 294)".  

    Το 1816 η εταιρεία δεν αριθμούσε περισσότερα από 20 μέλη και το 1817 είχαν μυηθεί μόλις 42. Αλλά η μύηση μέχρι το 1818 σημαντικών μορφών του ελληνισμού, όπως ο Αθανάσιος Σέκερης , ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, ο Άνθιμος Γαζής, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο αδελφός του Καποδίστρια Βιάρος, ο Παπαφλέσσας κ.ά., καθώς και η διάδοση της φήμης ότι δήθεν πίσω από την εταιρεία κρυβόταν και κινούσε τα νήματα κάποια πανίσχυρη αφανής "Αρχή", η οποία αποδίδεται σε σχέδιο του Σκουφά, είχε ως αποτέλεσμα αθρόες μυήσεις μετά το 1818, οπότε ο αριθμός των μυημένων ανήλθε σε χιλιάδες, τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στις παροικίες της διασποράς. Το δίκτυο της εταιρείας επεκτάθηκε σε όλα τα σημεία του ελληνισμού και η οργάνωση δεν δίστασε να διαπράξει ακόμη και δολοφονίες (όπως του Γαλάτη το 1819) προκειμένου να διαφυλάξει τον ιερό σκοπό.  Οι εταίροι διακρίνονταν σε "βλάμηδες" (μέλη με στρατιωτική προετοιμασία) , "συστημένους" ( γνώστες του μυστικού και του σκοπού του), "ιερείς" (πρόσωπα με κατηχητική αποστολή) και  "Αφιερωμένους" ( επιφορτισμένους με το κατά τόπους πρόσταγμα όταν θα δινόταν το σύνθημα της εξέγερσης) (Πάπυρος- Λαρούς -Μπριτάννικα, τ. 51 σελ. 618). Επικοινωνούσαν συνθηματικά με κρυπτογραφικό αλφάβητο.

  Το Φθινόπωρο του 1818 ανατέθηκε στον Ξάνθο η προεργασία για την αναζήτηση μίας προσωπικότητας άξιας να αναλάβει την αρχηγία της οργάνωσης και της επανάστασης. Μετά την άρνηση του Καποδίστρια, το 1820 η αρχηγία ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, με την συνδρομή του οποίου εκπονήθηκε το "Σχέδιον Γενικόν", που προέβλεπε ταυτόχρονη επανάσταση Ελλήνων , Σέρβων και Μαυροβούνιων, εμπρησμό του τουρκικού στόλου στην Κωνσταντινούπολη και κυριότερη εστία εξέγερσης την Πελοπόννησο. Ωστόσο, ο Σέρβος αγωνιστής Καρά-Γεώργης που είχε πειστεί να συμμετάσχει δολοφονήθηκε και η συμμετοχή της Σερβίας στην επανάσταση ματαιώθηκε , ενώ δεν επιχειρήθηκε καν να τεθεί σε εφαρμογή το φιλόδοξο σχέδιο εμπρησμού του τουρκικού στόλου. Παρά τις αντιξοότητες το σχέδιο έναρξης της επανάστασης έστω και ελλιπώς εκτελέστηκε . 

   Ως αγνοί πατριώτες οι τρεις ιδρυτές της φιλικής εταιρείας πρόσφεραν τα πάντα για την πατρίδα χωρίς να ζητήσουν απολύτως τίποτε.

    Ο Σκουφάς απεβίωσε το 1818 προτού προλάβει να δει το σχέδιό του να αποδίδει καρπούς.

    Ο Τσακάλωφ, αφού πολέμησε στο πλευρό του Υψηλάντη στο Δραγατσάνι, ήλθε στην Ελλάδα μετά την έναρξη της επανάστασης αγωνιζόμενος ως ανώνυμος αγωνιστής της ελευθερίας. Κατά την περίοδο του Καποδίστρια υπηρέτησε το 1829 ως υπάλληλος του Γενικού Φροντιστηρίου. Εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Ηπείρου στις Εθνικές Συνελεύσεις του Άργους το 1829 και το 1832. Το καλοκαίρι του 1832 έφυγε για την Μόσχα, όπου έμεινε ως τον θάνατό του (1851) "βιώσας εν ειρήνη και ησυχία" όπως σημειώνει ο Αν. Γούδας στην βιογραφία του (πρβλ Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τ. 50, σελ..576) . 

     Ο Ξάνθος υπήρξε ίσως ο εμπνευστής της φιλικής εταιρίας, ο άνθρωπος που εισηγήθηκε το αρχικό σχέδιο οργάνωσής της και εκείνος που πέτυχε την ανάθεση της αρχηγίας τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και ίδρυσε μαζί του ταμείο  για την ενίσχυση του αγώνα  Μετά την αποτυχία της επανάστασης στην Μολδοβλαχία ταξίδεψε στις ελληνικές παροικίες για να εξασφαλίσει οικονομική ενίσχυση. Ήλθε στην Ελλάδα το 1823 , εστάλη στην Ουγγαρία για να οργανώσει την απόδραση του  Αλ. Υψηλάντη και, όταν εκείνος αρνήθηκε την απόπειρα, επέστρεψε στην Πελοπόννησο και έλαβε μέρος στην επανάσταση.  Το 1827 , πριν την άφιξη του Καποδίστρια, αποσύρθηκε στο Βουκουρέστι. Έμεινε τόσο λησμονημένος ώστε να πιστεύεται ότι είχε πεθάνει. Το 1834 ο Αναγνωστόπουλος θεωρώντας τον νεκρό δημοσίευσε  στο "Αιώνα " του Ιωάννη Φιλήμωνος λίβελλο εναντίον του με κατηγορίες ότι σκόρπισε τα χρήματα του  ταμείου. Για να διαψεύσει την κατηγορία εγκαταστάθηκε το 1837 στην Ελλάδα, όπου του απονεμήθηκαν ο Χρυσός Σταυρός του Σωτήρος και ένα επίδομα που δεν έλαβε ποτέ. Όταν το 1845 εκδόθηκαν τα απομνημονεύματά του περί της φιλικής εταιρείας ο Φιλήμων  αναγκάσθηκε να ανασκευάσει τις κατηγορίες.Ο Εμμανουήλ Ξάνθος έζησε το υπόλοιπο της ζωής του σε μία άθλια καλύβα επί της οδού Νικοδήμου , αρ. 27 στην Πλάκα "βυθισμένος σε έσχατη δυστυχία" (Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τ.39, σελ. 693) .Πέθανε στις 28 Νοεμβρίου 1852 ύστερα από πτώση του από την πίσω σκάλα της βουλής όπου είχε μεταβεί για να παρακολουθήσει συνεδρίαση. Στην κηδεία του τού απονεμήθηκαν τιμές στρατηγού.

     Αιωνία η μνήμη των  αγνών πατριωτών - ιδρυτών της φιλικής εταιρείας.