ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ Ή ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ;

Η ελληνική συνταγματική ιστορία διδάσκει ότι, μέχρι σήμερα, κάθε ριζική συνταγματική αλλαγή στην χώρα μας, αφενός αποτέλεσε προϊόν, όχι απευθείας του λαού, αλλά συντακτικής ή αναθεωρητικής βουλής και, αφετέρου διενεργήθηκε κατά παρέκκλιση ή παραβίαση της προβλεπόμενης διαδικασίας.
Ειδικότερα, μετά την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, όταν ο Όθων συναίνεσε στην ψήφιση του πρώτου Συντάγματος από την αναγνώριση του ελληνικού κράτους, συγκροτήθηκε Συντακτική Βουλή από 244 πληρεξουσίους. Η Συντακτική Βουλή, η οποία ονομάσθηκε «η της Γ’ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις», συνήλθε στις 8 Νοεμβρίου 1843 και στις 26 Νοεμβρίου εξέλεξε 21μελή επιτροπή για να καταρτίσει σχέδιο συντάγματος. Η επιτροπή υπέβαλε το σχέδιό της στις 28 Δεκεμβρίου 1843, το τελικό σχέδιο ψηφίσθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1844 και υποβλήθηκε στον Όθωνα για παρατηρήσεις. Ο Όθων κύρωσε το Σύνταγμα στις 18 Μαρτίου 1844.
Το Σύνταγμα του 1844 δεν προέβλεπε καν διαδικασία αναθεώρησης. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε, μετά την κατάλυση της βασιλείας του Όθωνα την νύχτα της 1ης Οκτωβρίου 1862, την έκδοση ψηφίσματος  με το οποίο προκηρυσσόταν η άμεση σύγκληση συντακτικής εθνοσυνέλευσης, ήτοι συντακτικής βουλής. Στις εκλογές της 24-27 Νοεμβρίου 1862 για την ανάδειξη της συντακτικής βουλής εξελέγησαν 343 βουλευτές στους οποίους προστέθηκαν τον Ιούλιο 1864 και 84 εκπρόσωποι των Ιονίων νήσων. Η « β΄ εν Αθήναις των Ελλήνων Συνέλευσις» όπως ονομάσθηκε ακολούθησε την ίδια οδό με την προηγούμενη: Διόρισε  επιτροπή για την σύνταξη σχεδίου Συντάγματος. Η επιτροπή εργάσθηκε επί ένα περίπου χρόνο και υπέβαλε το σχέδιο στις 23 Δεκεμβρίου 1863. Τελικώς,  το Σύνταγμα του 1864 ψηφίσθηκε από την βουλή στις 17-10-1864 και κυρώθηκε από τον Βασιλέα Γεώργιο Α΄ στις 16 Νοεμβρίου 1864.
Το Σύνταγμα του 1864 προέβλεπε ιδιαίτερα αυστηρή αναθεωρητική διαδικασία, η οποία καθιστούσε απολύτως δυσχερή οποιαδήποτε προσπάθεια αναθεώρησής του,  κάτι που είχε επισημάνει προς την βουλή ακόμη και ο ίδιος ο Βασιλιάς. Ωστόσο, το Σύνταγμα του 1911, το οποίο εμφανίζεται ως αναθεώρηση του Συντάγματος του 1864, ουδόλως θεσπίσθηκε σύμφωνα με την προβλεπόμενη τότε διαδικασία του άρ. 107 του Συντάγματος 1864, ήτοι από τις βουλές δύο συνεχών περιόδων με πλειοψηφία των ¾ των μελών τους. Ψηφίσθηκε πάντως και πάλι από αναθεωρητική βουλή κατόπιν σχεδίου της κυβέρνησης Βενιζέλου και επεξεργασίας από 30μελή επιτροπή.
Σύμφωνα με το άρ. 108 του Συντάγματος του 1911, δεν επιτρεπόταν η αναθεώρηση ολόκληρου του Συντάγματος. Ωστόσο, το Σύνταγμα του 1925 αποτελεί νέο Σύνταγμα και δεν ψηφίσθηκε σύμφωνα με τις προβλέψεις του άρ. 108 του Συντάγματος του 1911. Χωρίς να προβλέπεται από το προηγούμενο Σύνταγμα, διενεργήθηκαν εκλογές για την ανάδειξη συντακτικής βουλής  398 μελών, η οποία ονομάσθηκε «Δ΄εν Αθήναις Συντακτική Συνέλευσις» και εν συνεχεία προκηρύχθηκε δημοψήφισμα με το οποίο ο λαός απεφάνθη μόνο επί του ζητήματος εάν η χώρα θα είχε πολίτευμα βασιλείας ή δημοκρατίας ψηφίζοντας υπέρ της δημοκρατίας με ποσοστό 69,95 %. Ήταν η πρώτη φορά που ο λαός αποφαινόταν άμεσα και όχι μέσω αντιπροσώπων. Ακολούθως, η βουλή ανέθεσε σε επιτροπή την σύνταξη σχεδίου Συντάγματος, το οποίο δεν τέθηκε σε ισχύ διότι μεσολάβησε η δικτατορία Παγκάλου. Τελικώς, μετά την πτώση του Παγκάλου θεσπίσθηκε το σχεδόν πανομοιότυπο με του 1925 Σύνταγμα του 1927 και πάλι από Συντακτική βουλή.
Το Σύνταγμα του 1927 προέβλεπε επίσης ότι αναθεωρούνται μόνο οι μη θεμελιώδεις διατάξεις του. Αλλά στις 10 Οκτωβρίου 1935 καταργήθηκε με ψήφισμα πραξικοπηματικού τύπου η αβασίλευτη δημοκρατία και επαναφέρθηκε σε ισχύ «προσωρινώς» και μέχρι την διενέργεια δημοψηφίσματος το Σύνταγμα του 1864/1911. Το δημοψήφισμα του 1935 ήταν προϊόν αισχρής νοθείας και ανέδειξε πολίτευμα βασιλείας με ποσοστό 97,88 % .
Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, το Σύνταγμα του 1952, το οποίο εμφανιζόταν ως αναθεώρηση του Συντάγματος 1864/1911 και προέβλεπε πολίτευμα βασιλευομένης δημοκρατίας, υπήρξε και πάλι προϊόν Αναθεωρητικής βουλής. Όπως και το Σύνταγμα του 1911, προέβλεπε  στο άρ. 108 ότι «δεν επιτρέπεται η αναθεώρηση ολόκληρου του Συντάγματος» αλλά επιπλέον όριζε ρητά ότι «ουδέποτε αναθεωρούνται οι διατάξεις του παρόντος Συντάγματος αι καθορίζουσαι την μορφήν του πολιτεύματος ως Βασιλευομένης Δημοκρατίας ως και αι θεμελιώδεις διατάξεις αυτού.» Ωστόσο, το Σύνταγμα  του 1975, το οποίο θεσπίσθηκε επίσης από αναθεωρητική βουλή, κατόπιν δημοψηφίσματος στο οποίο ο λαός απεφάνθη υπέρ της δημοκρατίας και κατά της βασιλείας, αγνόησε πλήρως τις απαγορεύσεις του προηγούμενου Συντάγματος.
Η ελληνική ιστορία διδάσκει ότι τα Συντάγματα αλλάζουν, όχι σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, αλλά σύμφωνα με τον συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων. Μέχρι σήμερα, όλα τα ελληνικά συντάγματα θεσπίσθηκαν από εκπροσώπους του  λαού και όχι απευθείας από τον ίδιο. Αλλά οι εποχές πλέον έχουν αλλάξει. Παγκοσμίως εισάγονται στην πολιτική ζωή θεσμοί άμεσης συμμετοχής των πολιτών. Πολλά συντάγματα (όπως λ.χ. της Ελβετίας, Γαλλίας, Ισπανίας, Ιταλίας) απαιτούν για την αναθεώρησή τους να αποφανθεί απευθείας ο λαός με διενέργεια δημοψηφίσματος. Στην  Ισλανδία αυτές τις ημέρες ολοκληρώνεται μία πρωτόγνωρη διαδικασία  υψηλού επιπέδου πολιτικής ζωής όπου οι πολίτες, μετά από δημόσια διαβούλευση, θα ψηφίσουν  για να θεσπιστεί το νέο Σύνταγμα της χώρας.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να ζει στο παρελθόν. Οφείλει να αλλάξει το αναχρονιστικό Σύνταγμα του 1975, το οποίο αποτελεί αναθεώρηση των Συνταγμάτων 1864/1911/1952. Αλλά πρέπει να προβεί στην αλλαγή αυτή δημοκρατικά, μέσω δύο δημοψηφισμάτων, το πρώτο για να αποφασισθούν επακριβώς οι σκοπούμενες συνταγματικές αλλαγές  και το δεύτερο (αφού προηγουμένως εκλεγεί και επιτροπή κατάρτισης σχεδίου συντάγματος σύμφωνα με το πρώτο δημοψήφισμα) για την οριστική επικύρωση του σχεδίου Συντάγματος. Αυτονόητο είναι ότι θα πρέπει όλα τα ανωτέρω να διεξαχθούν μέσα από συνεχή δημόσια διαβούλευση.
Μία τέτοιου είδους διαδικασία συνταγματικής αλλαγής θα αποτελούσε από μόνη της μία επανάσταση στην πολιτική ζωή του τόπου ανάλογη  με την μεταρρύθμιση του Κλεισθένη στην αρχαία Αθήνα.

( Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας για ριζική συνταγματική αλλαγή - www.neosyntagma.net)